Ultrasonografia (USG) to badanie wykorzystujące ultradźwięki, pozwalające zobrazować narządy jamy brzusznej, a w szczególności, wątrobę, trzustkę, nerki, pęcherz moczowy, prostatę oraz naczynia krwionośne. Poza tym przy użyciu USG, w naszym gabinecie badać można tarczycę, węzły chłonne i piersi.
Z uwagi na stały rozwój technik USG w niektórych przypadkach możliwe jest wstępne diagnozowanie przy pomocy ultradźwięków chorób żołądka oraz jelit.
Przed badaniem USG należy wyjaśnić powód zgłoszenia się na badanie- czy jest to badanie rutynowe, kontrolne, czy może wykonywane z powodu określonych dolegliwości. Należy również przedstawić wyniki dotychczas wykonanych badań.
W praktyce klinicznej badania ultrasonograficzne wykonywane są na świecie od roku 1957. Nie zaobserwowano dotąd wyraźnie udokumentowanych naukowo powikłań. Stosowany w diagnostyce ultrasonograficznej (w odróżnieniu od terapii) czas trwania impulsu akustycznego nie wywołuje zjawiska rezonansu w organellach komórkowych, również „moc” fali akustycznej przenosząca energię rzędu miliwatów nie wywołuje zmian na poziomie submolekularnym. Zakładając jednak, że nie poznano dotąd wszystkich efektów biologicznych oddziaływania fal akustycznych na żywą tkankę, należy stosować zasadę mówiącą, iż badanie ultrasonograficzne przeciwwskazane jest w tych przypadkach, gdzie nie ma wskazań do jego wykonania. Zasada ta szczególnie powinna dotyczyć kobiet we wczesnej ciąży.
Ultrasonografię jamy brzusznej wykonuje się najczęściej w pozycji leżącej chorego na plecach, na obu bokach, a niekiedy także na brzuchu. Lekarz pokrywa skórę specjalnym żelem w celu uzyskania pełnego kontaktu głowicy aparatu ze skórą i wyeliminowania pęcherzyków powietrza. Substancje te są obojętne la skóry i są łatwo usuwalne za pomocą ciepłej wody z mydłem. Najczęściej narządy nadbrzusza widoczne są lepiej w momencie głębokiego wdechu, dlatego badający nakazuje wykonanie głębokiego wdechu z zatrzymaniem możliwie jak najdłużej powietrza w płucach. Sytuacja ta powtarza się wielokrotnie. W tym czasie lekarz przesuwa sondę nad poszczególnymi narządami jamy brzusznej. Niekiedy, celem lepszego obrazowania trzustki, wypełnia się żołądek płynem. Badanie trwa od kliku do kilkunastu minut.
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu- niekiedy dołączone są zdjęcia opisywanych narządów. Ponieważ w trakcie badania uzyskuje się płaskie przekroje narządów w czasie rzeczywistym, dołączanie zdjęć prawidłowych narządów nie ma wartości diagnostycznej. Zdjęcia dołączane są w przypadku wykrycia patologii, aby można było porównać zmianę w trakcie kolejnych badań, lub celem weryfikacji przez innego ultrasonografistę.
JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO USG? Nie ma specjalnych zaleceń.
W ciągu 6 godzin przed badaniem nie powinno się spożywać posiłków. Powietrze połknięte razem z jedzeniem stanowi istotną przeszkodę dla ultradźwięków. Po posiłku następuje również obkurczenie pęcherzyka żółciowego dlatego też jego ocena może być trudna. Podobne jest działanie dymu tytoniowego, dlatego przed badaniem nie należy palić.
Aby uwidocznić narządy miednicy konieczne jest wypełnienie pęcherza moczowego. Pęcherz moczowy wypełniony moczem wypycha pętle jelitowe z małej miednicy i umożliwia obserwację narządów rodnych kobiety i gruczołu krokowego mężczyzny. Również ocena samego pęcherza jest znacznie lepsza, w przypadku jego wypełnienia. Co więcej, w razie potrzeby można ocenić zaleganie moczu po mikcji (oddaniu moczu). W przypadku badania w godzinach rannych nie należy spożywać śniadania,, a jedynie na godzinę przed terminem badania wypić 2-3 szklanki niesłodzonej herbaty lub niegazowanego płynu by w momencie badania mieć uczucie parcia na mocz. W przypadku popołudniowego terminu badania dopuszczalne jest lekkostrawne beztłuszczowe śniadanie oraz wypełnienie pęcherza moczowego poprzez wypicie płynu i nieoddawanie moczu na około godzinę przed badaniem.
Badanie piersi, tarczycy, węzłów chłonnych czy jąder nie wymaga specjalnego przygotowania.
Jest to metoda diagnostyczna, pozwalająca na uzyskanie obrazu przekroju badanego narządu. Pozwala na ocenę kształtu, wielkości i położenia narządu czy przestrzeni anatomicznej, a także powierzchni i wnętrza tych narządów. Najczęściej przedstawia się narząd w wymiarach podłużnych i poprzecznych do jego długiej osi, można go jednak obserwować w dowolnym przekroju. Z oceny echostruktury (sposobu odbijania wiązki ultradźwiękowej analizowanego przez komputer) badanego narządu można wysunąć niektóre wnioski diagnostyczne dotyczące charakteru zmiany – zapalnej, zanikowej, zwyrodnieniowej czy nowotworowej, a w tej ostatniej – sugerować proces łagodny czy złośliwy. To samo odnosi się do tworów patologicznych położonych wewnątrz narządów, które najczęściej inaczej odbijają ultradźwięki niż otoczenie.
Metoda ta wykorzystuje zjawisko rozchodzenia się, rozpraszania oraz odbicia fali ultradźwiękowej na granicy różnych struktur. W ultrasonografii medycznej wykorzystywane są częstotliwości z zakresu ok. 2-50 MHz. ). Stosując niższe częstotliwości (2-5 MHz, np. podczas badania jamy brzusznej) uzyskuje się obrazy struktur głębiej położonych kosztem niższej rozdzielczości. Natomiast korzystając z częstotliwości wyższych uzyskuje się obrazy dokładniejsze, ale tylko struktur płycej położonych (tarczyca, węzły chłonne, piersi) . Pierwsze doświadczenia nad wykorzystaniem ultrasonografii w diagnostyce prowadzone były w trakcie i zaraz po II wojnie światowej, a ultrasonografy wprowadzone zostały do szpitali na przełomie lat 60. i 70. XX wieku (jednym z pierwszych klinicznych zastosowań była diagnostyka płodu.